Аҧсны Аҳәынҭқарра ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла асаит
АҦС РУС

"Амилаҭ хәыҷы алитература ду рымазар ауеит. Сара уи агәра згоит".

Д. И. Гәлиа

Аҧсны Аҳәынҭқарра ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла

Аҧсны Аҳәынҭқарра

ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла

Џьапуа Зураб Џьота-иҧа



Џьапуа Зураб Џьота-иҧа (16.04.1960, Аҧсны, Очамчыра араион Ҭхьына ақыҭа) – аҧсуа фольклорист, акритик, апоет. Афилологиатә ҭҵаарадыррақәа рдоктор (2004), Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университет апрофессор (2005). Аҧсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла далоуп (2003). Ианашьоуп «Ахьӡ-Аҧша» аорден ахҧатәи аҩаӡара. Дыҩуеит аҧсышәалеи (ажәеинраалақәеи астатиақәеи) урысшәалеи (аҭҵаамҭақәа).

Аҵара иҵон Ҭхьынатәи абжьаратәи ашкол аҟны. Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университет афилологиатә факультет аҧсуа бызшәеи алитературеи рыҟәша (1984), иара убас СССР аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа (иахьа – Урыстәыла аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа) А. М. Горки ихьӡ зху Адунеитә литература аинститут аҟны аспирантура «афольклористика» азаанаҭ ала (1989). 1989 ш. Адунеитә литература аинститут аҟны ихьчеит акандидаттә диссертациа абри атемала: «Аҧсуа Нарҭтә епос: асиужетқәа рсистемала. Апоетика. Астиль».

1989 ш. август инаркны аусура далагоит Д. И. Гәлиа ихьӡ зху абызшәеи, алитературеи, аҭоурыхи ринститут (иахьа – Аҧсуаҭҵаара аинститут) аҟны аҭҵаарадырратә усзуҩы еиҵбыс (1989-1992), аҭҵаарадырратә усзуҩыс (1992-1995), афольклор аҟәша аҭҵаарадырратә усзуҩы еиҳабыс, 1991 ш. иара иаҧшьгарала иаҧҵаз аҧсуа фольклор алаборатириа аиҳабыс, аинститут аҵарауаҩ-маӡаныҟәгаҩыс (1996-1999). 1999-2001 шш. раан – Аҧсуаҭҵаара аинститут аиҳабы аҭҵаарадырратә усуразы ихаҭыҧуаҩ, 2011 ш. инаркны – аинститут афольклор аҟәша аҭҵаарадырратә усзуҩы хада. 2013 ш. декабр 23 рзы З. Џьапуа далхын Аҧсны Аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа ахадас. Аамҭакала аус иуеит Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университет аҟны: 1990 ш. инаркны – арҵаҩы еиҳабыс, 2000 ш. нахыс – адоцентс, 2005ш. инадыркны – аҧсуа литература акафедра апрофессор, 2011 ш. ииуль нахыс – Аҧснытәи аҳәынҭуниверситет аҟны ихаҭа иаҧшьгарала, афольклортә лабораториа абазала иаҧҵахаз Нарҭдырреи адәынтәи афольклористикеи Рцентр аиҳабыс дыҟан.

2004 ш. апрель инаркны Москва, Адунеитә литература аинститут аҟны ихьчоит адоктортә диссертациа абри атемала: «Сасрыҟәеи Абрыскьыли ирызкны Аҧсуа архаикатә ҳәамҭақәа. (Кавказтәи аепикатә рҿиара иаҿырҧшны атекстқәа рсистематизациеи ринтерпритациеи)».

З. Џьапуа раҧхьатәи истатиа «Ақәыҧшра агәеисыбжь» 1980 ш. ажурнал «Алашара» афбатәи аномер ианылеит. Уи азкын апоетцәа ҿарацәа ражәеинраалақәа реизга «Еҵәаџьаа».

Авторс дрымоуп 160 инареиҳаны аусумҭақәа, абрахь иалоуп амонографиақәеи, астатиақәеи, аматериалқәеи еидызкыло жәаҩа шәҟәы. Афольклорҭҵаара иазку истатиақәа иреиуоуп: «Систематизациа текстов абхазского Нартского эпоса» (Фольклор: Проблемы тезауруса. М., 1994; Протогипербола или Фантастический атрибут в нартском эпосе абхазов» (Нартский эпос «кавказское языкознание : (Материалы VI Международного коллоквиума Европейкого общества кавказологов. Республика Адыгея, 23-25 июня. 1992). Майкоп, 1994; Артур Аншбеи уи ифольклортә анҵамҭақәеи рышәҟәы…» Аҧсуа фольклор: Артур Аншба ианҵамҭақәа (Еиқәиршәеит, анҵамҭақәа ртекстқәа ирхиеит, аҧхьажәеи азгәаҭақәеи ациҵеит З. Џь. Џьапуа. Аҟәа, 1995; Особенности абхазских фольклорных рукописей А. Н. Генко 1928 г. (Ранние записи абхазского фольклора. (Из рукописей А. Н. Генко). Сухум, 2001; Систематика и интерпретациа сюжетов  о гибели Сасрыкуа в абхазском нартском эпосе (Этнопоэтика и традиция: К 70-летию члена-корреспондента РАН В. М. Гацака. М., 2004; «Абхазские и осетинские нартские сказания о Сасрыкуа (Сослане) Созырыко (Опыт сравнительного Указателя) (Кавказоведение: опыт исследовании: Материалы Международной научной конференции. (Владикавказ, 13-14 октября 2005г.). Владикавказ, 2006; Иножанровые проявления в эпическом контексте (на материале абхазского нартского эпоса (Первый Всероссийский конгресс фольклористов. Сборник докладов. М., 2006. Т. III; Семантика нартского сюжета о добывании огня (Армянский Эпос «Сосна црер» и всемирное эпическое наследие. Ереван, 2006; «Сюжетные параллели абхазских и балкарокарачаевских нартских сказании о Сасрыкуа» (Сосуруке). (Опыт сравнительного Указателя). Caucasus philologia. 2006. №1; Сюжетные комбинации в Кавказской нартиаде (на абхазском материале) (Горизонты современного гуманитарного знания. К 80-летию академика Г. Г. Гамзатова. М. 2008; Нартский эпос в контексте культур Древней Анатолии (о розысканиях хеттолога В. Г. Ардзинбы  II Типология, взаимосвязи и нацианальная специфика фольклора народов Дагестана и Северного Кавказа: Материалы Международной научной конференции. 19-21 октября 2010г., Махачкала, 2010; Фольклорно-экспедиционный проект «Абхазы в Турции»: история собирательской работы II Народная культура сегодня и проблемы ее изучения. Сборник статей: Материалы научной региональной конференции 2012 г., Воронеж, 2012 (Афанасьевский сборник. Материалы и исследования. Вып. ХII).

З. Џьапуа икьыҧхьит иара убас ихаҭа еизигаз имаҷымкәа жәлар рҿаҧыц рҿиамҭатә аҧҵамҭақәа: Аҧсуа ҳәамҭақәа. Аҟәа, 2000, аҧсышәала; Аҧсуа фольклор. Артур Аншба ианҵамаҭақәа. Аҟәа, 1995, аҧсышәала; Аҧсуа фольклор заатәи анҵамҭақәа: (А. Н. Генко инапылаҩырақәа рҟнытә). Аҟәа, 2001, аҧсышәала; Гәажәба М. Хәырбыц иӡыхь: Агәаанагарақәа. Агәаларшәарақәа. Аҳәамҭақәа. Аҟәа, 2006, аҧсышәала. (Р. Ҳ. Гәажәбеи иареи еилахәны); Аҧсуа фольклор адаҟьақәа. Аҟәа, 2008 (Џь. Хьиутти иареи еилахәны). (атекстқәа – аҧсышәалеи англыз бызшәалеи). Ҭырқәтәыла аҧсуа фольклор анҵамҭақәа. Актәи аҭыжьымҭа: Нарҭаа (З. Џь. Џьапуа иредакциала; Еиқәдыршәеит: З. Џь. Џьапуа, А. П. Какоба, Н. С. Барцыц. Аҟәа, 2014, аҧсышәала; Эволюция эпической традиции. К 80-летию академика АН Абхазии Шоты Хичовича Салакая (отвественный редактор и составитель З. Дж. Джапуа. Сухум, 2014.

З. Џьапуа авторс дрымоуп иара убас алитература-критикатә статиақәеи ашәҟәқәеи; урҭ рызкуп ҳаамҭазтәи аҧсуа поезиа, Г. Аламиа, Р. Смыр, Е. Басариа, Д. Наҷҟьебиа, А. Лагәлаа уҳәа рырҿиамҭақәа.

Аҧсны Аџьынџьтәылатә еибашьра (1992-1993) иазкуп ишәҟәы «Отаҧ хәыҷы инаркны Гәымсҭанӡа. Аибашьҩи аибашьцәа рҳәамҭақәеи» (Аҟәа, 1994).

З. Џьапуа иажәеинраалақәа кьыҧхьуп ажурнал «Алашара», «Аҧсуа поезиа антологиа. ХХ ашә» (Аҟәа – Москва, 2001, аиҭаҭыжьра – Аҟәа-Москва, 2009) рҟны.

Аҭыжьымҭақәа: Агәаанагара. (Алитература-критикатә статиақәеи аҭҵаамҭақәеи). Аҟәа, 1990; Нартский эпос абхазов. Сюжетно-тематическая и поэтика-стилевая система. Сухум, 1995; Абхазские архаические сказания о Сасрыкуа и Абрыскиле. (Систематика и интерпретация текстов о сопоставлении с кавказским эпическим творчеством. Тексты, переводы, комментарии). Сухум, 2003; Аҧсуа фольклори алитературеи рзы згәаҭарақәак. Аҟәа, 2012.