Аҧсны Аҳәынҭқарра ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла асаит
АҦС РУС

"Амилаҭ хәыҷы алитература ду рымазар ауеит. Сара уи агәра згоит".

Д. И. Гәлиа

Аҧсны Аҳәынҭқарра ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла

Аҧсны Аҳәынҭқарра

ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла

Аншба Артур Артиом-иҧа



Аншба Артур Артиом-иҧа (02.01.1936, Аҧсны, Тҟәарчал ақалақь – 19.12.1985, Аҟәа ақалақь) – аҧсуа фольклорист-кавказҭҵааҩ, аепосҭҵааҩ, алитературатә критик, Нарҭаа репоси аҧсуа сахьаркыратә литературеи рзы аспециалист, афилологиатә ҭҵаарадыррақәа ркандидат (1966). СССР-и (1978) Аҧсни рышәҟәыҩҩцәа Реидгылақәа рлахәыла. Дыҩуан аҧсышәалеи урысшәалеи.

1955 ш. Аҟәатәи аҩбатәи абжьаратәи ашкол даналга дҭалоит А. М. Горки ихьӡ зхыз Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт. 1962-1965 шш. раан СССР аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа А. М. Горки ихьӡ зху Адунеитә литература аинститут  аспирантураҿы аҵара иҵон, иара абраҟа, 1966 шықәсазы акандидаттә диссертациа ихьчеит. Уи азкын нарҭаа репос апоетика азҵаарақәа. 1967 ш. агазеҭ «Аҧсны ҟаҧшь» аредакциа аҟәша деиҳабын, убри ашықәс инаркны Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҧсуаҭҵаара аинститут аҭҵаарадырратә усзуҩыс дрыдыркылеит, ашьҭахь – аҭҵаарадырратә усзуҩы еиҳабыс. Иҭҵаарадырратә усура хада акәны иҟан аҧсуа фольклори алитературеи рпоблемақәа, урҭ ирзикит 80 инареиҳаны аусумҭақәа (урҭ рхыҧхьаӡараҿы – амонографиатә ҭҵаамҭақәа, астатиақәеи, аочеркқәеи, аматериалқәеи реизгақәа). Аҧсуа профессионалтә фольклористцәа дызларуаӡәкыз ала, илагала шьардоуп афольклор иазку аҭҵаарадырраҿы. Ирҿиараҿы аҭыҧ ҷыдагьы ааннакылоит Кавказтәи Нарҭҵаара. Ишәҟәқәа хҧа рызкуп Нарҭаа репос аетикеи астили, афольклори аҵабырги реизыҟазаашьақәа.

А. Аншба акырӡа илагала ыҟоуп 1960-тәи ашықәсқәа инадыркны 1980-тәи ашықәсқәа рзынӡа аҧсуа фольклор аматериалқәа реизгараҿы. 1000 инареиҳаны атекстқәа аниҵеит, урҭ реиҳараӡак анкьыҧхьха аҵыхәтәантәи аамҭақәа рзы ауп. Убри инаваргыланы А. Аншба иааиҧмырҟьаӡакәа илаҧш ахын аҧсуа литература аҿиашьа. Илитератураҭҵааратәи илитература-критикатә статиақәеи рзкуп Д. И. Гәлиа, С. И. Ҷанба, М. А. Лакрба, Ӡ. Хә. Дарсалиа, Б. У. Шьынқәба, И. К. Ҭарба, А. К. Џьениа, Т. Шь. Аџьба, С. Х. Ҭаркьыл, Н. Т. Кәыҵниа уҳәа рырҿиамҭақәа, иара убас алитература, алирика, ажәабжь, асахьаркыратә еиҭагара, аҧсуа литература аҭоурых. Уи аҧсуа литератураҭҵаараҿы раҧхьӡа акәны дазхьаҧшит амилаҭтә литература атекстологиа апроблема. «Аҧсуа литература аҭоурых аочеркқәа» (Аҟәа, 1974) авторцәа дыруаӡәкуп, насгьы - «Аҧсуа литература аҭоурых» (Аҟәа, 1986, аҧсышәала).

А. Аншба амилаҭ-хақәиҭратә қәҧара далахәын, 1977 ш. СССР Иреиҳаӡоу Асовет Апрезидиум  ассесиеи, КПСС Ацентр Комитет Аполитбиурои, КПСС Ацентр Комитет Амаӡаныҟәгаҩ хада Л. И. Брежневи рышҟа ишьҭыз «Аҧсуа шәҟәы» зыхьӡхаз авторцәа дыруаӡәкын.

Аҭыжьымҭақәа: Аҧсуа нарҭаа рҳәамҭақәа рсахьаркыратә ҷыдарақәак. Аҟәа, 1968, аҧсышәала; Вопросы поэтики абхазского нартского эпоса. Тбилиси, 1970, урысшәала; Аҧсуа жәлар рҳәамҭақәеи рашәақәеи. Еиқәдыршәеит: А. А. Аншба, С. Л. Зыхәба, Ш. Хь. Салаҟаиа, Аҟәа, 1970, аҧсышәала; Михаил Лакербаи. (Творческий портрет). Сухуми, 1979 (В. В. Дарсалиеи иара еилахәны); Аамҭақәа реиқәҿыцра. Алитература-критикатә статиақәа. Аҟәа, 1980, аҧсышәала; Абхазский фольклор и действительность. Тбилиси, 1982; Абхазская народная поэзия (Пер. с абх. Н. Гребнева; сост. и коммент. А. А. Аншба и С. Л. Зухба; предисловие А. А. Аншба. Сухуми, 1983; Самсон Ҷанба. (Акритика-биографиатә очерк). Аҟәа, 1985 (В. В. Дарсалиеи иареи еилахәны), аҧсышәала; Анашана мҳәыр: Аҧсуа лакәқәа (Аус адиулеит А. А. Аншба, Аҟәа, 1985, аҧсышәала; Аамҭақәа реиқәҿыҭра. Астатиақәа. Аҟәа, 1986; аҧсышәала; Аҧсуа фольклор: Артур Аншба ианҵамҭақәа. Еиқәиршәеит, анҵамҭақәа ртекстологиа ациҵеит, аҧхьажәеи азгәаҭақәеи иҩит З. Џь. Џьапуа. Аҟәа, 1995, аҧсышәала.