Аҧсны Аҳәынҭқарра ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла асаит
АҦС РУС

"Амилаҭ хәыҷы алитература ду рымазар ауеит. Сара уи агәра згоит".

Д. И. Гәлиа

Аҧсны Аҳәынҭқарра ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла

Аҧсны Аҳәынҭқарра

ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла

Аргәын Алықьса Хәыта-иҧа



Аргәын Алықьса Хәыта-иҧа (10.04.1937, Аҧсны, Тҟәарчал ақалақь – 29.06.2008, Аҧсны, Аҟәа ақалақь) – аҧсуа ҟазараҭҵааҩы, атеатрҭҵааҩы, ашәҟәыҩҩы, адраматург, ауаажәларратә усзуҩы. Аҟазараҭҵаара адоктор, апрофессор (1991). Аҧсны аҟазара зҽаҧсазтәыз аусзуҩы (1982). СССР-и (1982) Аҧсни рышәҟәыҩҩцәа Реидгылақәа рлахәыла, Урыстәыла ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла алахәыла (1999), Аҧсны акомпозиторцәа Реидгыла алахәыла. Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа ианашьоуп (2007; арҵага шәҟәы «Художественная культура абхазов» азы). Ианашьоуп «Ахьӡ-Аҧша» аорден аҩбатәи аҩаӡара (2007). Дыҩуан аҧсышәалеи урысшәалеи.

Тҟәарчалтәи актәи абжьаратәи ашкол даналга дҭалоит А. В. Луначарски ихьӡ зху атеатртә ҟазара аҳәынҭқарратә институт (иахьа - Урыстәылатәи атеатртә академиа) (1965), абри аинститут аҟны ауп акандидаттәи адоктортәи диссертациақәа ахьихьчазгьы.

Аус иуан ақыҭа рҵаҩыс, Очамчыратәи акультура араионтә ҩны асахьаркыратә напхгаҩыс (1958) диаргоит. 1970 ш. инаркны Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҧсуа ҳәынҭқарратә музеи адиректор ихаҭыҩуаҩыс дыҟан , аамҭакала алекциақәа дрыҧхьон А.М. Горки ихьӡ зхыз Аҧснытәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт аҟны. 1972 ш. ианвар 7 нахыс Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҧсуа ҳәынҭқарратә музеи адиректорс дҟалоит. 1973 ш. ииуль 15 рзы С. И. Ҷанба ихьӡ зху Аҧсуа ҳәынҭқарратә драматә театр адиректорс днаргоит. 1973 анҵәамҭа инаркны 1986 ш. азынӡа Аҧсны акультура аминистр имаҵура дахагылан. Уи нахыс Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҧсуаҭҵаара аиститут аҟазара аҟәша деиҳабын, Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университет афилософиеи акультурологиеи ркафедра аҟны профессорын.

Заа дазҿлымҳахеит алитература. 1965 ш. инаркны 2007 ш. азынӡа А. Аргәын ажурнал «Алашара» аҟны икьыҧхьит ановеллақәа быжьқәа, еиуеиҧшым ажанрқәа ирыҵанакуа адраматә ҩымҭақәа жәиҧшь. С.И. Ҷанба ихьӡ зху Аҧсуа ҳәынҭқарратә драматә театр аҟны иқәдыргылон ипиесақәа, иара убас ҧыхьатәи СССР ареспубликақәа жәпакы ртеатрқәа рсценақәа рҿы.

А. Аргәын жәаба инареиҳаны асакьаркыратә ҩымҭақәа реизгақәа дравторуп, иара убас алитература-критикатә уҳәа астатиақәа. Урҭ ркьыҧхьуан аҧсышәалеи, урысшәалеи, қырҭшәалеи абарҭ аҭыжьымҭақәа: «Алашара», «Аҧсны аҟазара», «Собчаҭа Хеловнеба», «Театралури моамбе», агазеҭқәа: «Аҧсны ҟаҧшь», «Аҧсны» уҳәа рҟны. Ҩажәа инареиҳаны аҭҵаарадырратәи аҭҵаарадырратә-популиартәи усумҭақәа ҭижьит аҧсуа театри, атеатри акинои рактиорцәеи, арежиссиорцәеи, амилаҭтә культура егьырҭ аусзуҩцәеи, арҿиаратә коллективқәеи аҟазареи ртеоретикатә проблемақәа ирызкны.

Аҭыжьымҭақәа: асахьаркыратә ҩымҭақәа: аҧсышәала: Апиесақәа реизга. Аҟәа. 1975; Ашьхақәа амшын иӡааҧшылоит. Апиесақәа. Аҟәа, 1980; Ҿамҩак аӡы. Апиесақәа. Аҟәа, 1984; Атама гәаӷь. Ановеллақәа. Аҟәа, 1987; Редед. Ановеллақәеи апиесақәеи. Аҟәа, 1991; аурысшәахь аиҭагақәа: Песнь о сердце: Драма в 2-х частях, 6-ти картинах. М.: ВААП, 1977; Песнь о сердце: Драма в 2-х частях, 6-ти картинах. М., 1979; Горы смотрятся в море: Драма в 2-х частях. М.: ВААП–Информ, 1982; Глоток воды. Пьеса-сказка: В 2-х действиях. М.: ВААП–Информ, 1983; Да не угаснет мой очаг (Лирические и грустные сцены из жизни абхазского села): В 2-х действиях. М.: ВААП–Информ, 1983; Горы смотрятся в море. Пьесы. М., 1986; Дом горел, и песню пели... Новеллы. М., 1990; Абхазия: ад в раю... (Беседы с погибшим сыном Баталом). Сухум, 1994; Редед — князь адыгов. (Историческая новелла). Сухум, 1994; аҟазараҭҵааратә усумҭақәа; аԥсышәала; Имааԥсаӡо агәы. Аҟәа, 1968;  Ицәажәо аблақәа. Аҟәа,  1970;  Аестетика адунеи. Аҟәа, 1995; урысшәала: Абхазский театр. Сухуми, 1976; История абхазского театра. Сухуми, 1978; Абхазский государственный ордена «Знак Почета» драматический театр им. С. Я. Чанба. Сухуми, 1981; Абхазский театр и фольклор. Тбилиси, 1986; Шарах Пачалиа — народный артист СССР. Сухуми, 1989; Шарах Пачалиа в роли короля Лира. Сухум, 1995; Константин Ковач и абхазская песня. Сухум, 1995; Софа Агумаа (Рассказ о творческом пути актрисы). Сухум, 1995; Эдуард Бебиа и ансамбль «Шаратын». Сухум, 1996; Василий Царгуш и Госансамбль песни и танца Абхазии. М., 1997; Шалва Гицба. О творческом пути актера. Сухум, 1997; Поет ансамбль абхазских долгожителей «Нартаа». Сухум, 1999; Народные танцы абхазов. М., 1999; Дирижирует Вадим Судаков. М., 2000; Поэтесса абхазской сцены. О творчестве народной артистки Абхазии и Грузии Анны Аргун-Коношок. Сухум, 2005; Ткуарчальский Абхазский государственный театр комедии им. Ш. Пачалиа. Сухум, 2005; Художественная культура абхазов. Сухум, 2006; Многоликий Джарнас. Сухум, 2007;  қырҭшәала: Азиз Агрба. Қарҭ, 1970; Михаил Кове. Қарҭ, 1970; Шәарах Ԥачалиа. Қарҭ,1970.