Аҧсны Аҳәынҭқарра ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла асаит
АҦС РУС

"Амилаҭ хәыҷы алитература ду рымазар ауеит. Сара уи агәра згоит".

Д. И. Гәлиа

Аҧсны Аҳәынҭқарра ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла

Аҧсны Аҳәынҭқарра

ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла

Лашәриа Мушьни Таииа-иҧа



Лашәриа Мушьни Таииа-иҧа (16.01.1938, Аҧсны, Очамчыра араион Кәтол ақыҭа) – апоет, аиҭагаҩ, алитератураҭҵааҩ, акритик. Афилологиатә ҭҵаарадыррақәа ркандидат (1974), Аҧсны жәлар рпоет (2009), Аҧсны аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа академик. Аҧсны аҭҵаарадырра зҽаҧсазтәыз аусзуҩы (2015). Ш. Русҭавели ихьӡ зху Қырҭтәыла аҳәынҭқарратә премиа (Ш. Русҭавели иҩымҭа «Абжьас-цәа зшәу» аиҭагазы), Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа ианашьоуп (2004, «Аҧсуа поезиа антологиа. ХХ ашә.» аиқәыршәаразы). А. Дельвиг ихьӡ зху Урыстәылатәи апремиа (2015). Ианашьоуп аорденқәа: «Аҳаҭыр Дырга» (СССР, 1986), «Ахьӡ-Аҧша» I, II, III аҩаӡарақәа. СССР-и, Урыстәылеи, Аҧсни рышәҟәыҩҩцәа Реидгылақәа, ашьҭахь Аҧсны ашәҟәыҩҩцәа Рассоциациа (2003) рлахәыла, Аҧсны ашәҟәыҩҩцәа Рассоциациа ахантәаҩы (2003 ш. раахыс). Дыҩуеит аҧсышәала.

Аҵара иҵон Кәтолтәи 8-шықәсатәи ашкол аҟны, Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә ҵараиурҭаҿы (1953-1957), А. М. Горки ихьӡ зхыз Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт афилологиатә факультет аҧсуа ҟәша аҟны (1957-1960), Москва, А. М. Горки ихьӡ зху Алитературатә институт (1960-1965), иара убас СССР аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа А. М. Горки ихьӡ зху Адунеитә литература аинститут аспирантураҿы (1970-1974).

1965-1967 шш. раан агазеҭ «Аҧсны ҟаҧшь» алитературатә усзуҩыс дыҟан, 1967-1970 шш. рзы ажурнал «Алашара» апоезиеи, акритикеи, апублицистикеи рыҟәша деиҳабын. 1974 ш. СССР аҭҵаарадыррақәа Ракадемиа Адунеитә литература аинститут аҟны ихьчоит акандидаттә диссертациа, хьӡысгьы иаман «И. А. Коӷониа ирҿиареи аҧсуа советтә поезиаҿы аетикатә жанрқәа рырҿиареи», хазы шәҟәны егьҭыжьын Аҟәа 1979 шықәсазы. 1974 ш.  Д. И. Гәлиа ихьӡ зху абызшәеи, алитературеи, аҭоурыхи Аҧснытәи риститут ҭҵаарадырратә усзуҩын, 1974-1978 шш. раан ашәҟәҭыжьырҭа «Алашара» аредактор хадас дыҟан, 1979-1986 шш. рзы – Аҧсны ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла Аусбарҭа ахантәаҩыс, 1978 ш. инаркны ­- абызшәеи, алитературеи, аҭоурыхи Аҧснытәи ринститут аҭҵаарадырратә усзуҩы еиҳабыс. 1988 ш. нахыс ари аинститут (уажәы – Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аҧсуаҭҵаара аинститут) алитература аҟәша деиҳабуп. 2003 ш. раахыс Аҧсны ашәҟәыҩҩцәа Рассоциациа ахантәаҩыс дыҟоуп, 2003 ш. инаркны иҭыҵуа алитература-уаажәларратә газеҭ «Еҵәаџьаа», иара убас ажурнал «Аҟәа-Сухум» аредакторцәа дыруаӡәкуп.

1994-1996 шш. рзы М. Лашәриа инапхгарала Аҧсуа телехәаҧшрала идырбан «Аҧсуа поезиа адаҟьақәа» асериа еиднакылоз адырраҭарақәа. Урҭ рҟны ицәырган Д. И. Гәлиа, Г. М. Чачба, С. И. Ҷанба, И. А. Коӷониа, М. А. Лакрба, О. Б. Беигәаа, Л. Б. Кәыҵниа, А. Е. Лашәриа, А. Н. Џьонуа, Ш. Л. Ҵәыџьба, Кь. Ш. Чачхалиа, В. П. Анқәаб, И. К. Ҭарба уҳәа егьырҭгьы рырҿиара.

Ажәеинраалақәа рыҩра далагеит 12-13 шықәса анихыҵуаз.

Апоет ишьақәгылараҿы акырӡа абзоуроуп Д. И. Гәлиа, И. А. Коӷониа, Б. У. Шьынқәба уҳәа рпоезиа. 1955 ш. иҭыҵыз ажурнал «Алашара» аҩбатәи аномер ианылеит раҧхьатәи иажәеинраалақәа ируаку «Ҽынлеиҧш илашан».

Иҩымҭақәа ркьыҧхьуан ажурналқәа «Амцабз», «Аҟәа-Сухум», «Юность», «Абаза», агазеҭқәа «Аҧсны ҟаҧшь», «Аҧсны», «Советская Абхазия», «Литературная газета», «Еҵәаџьаа» уҳәа егьырҭгьы. М. Лашәриа ипоетикатә ҩымҭақәеи иеиҭагамҭақәеи жәпакы агәылалеит «Аҧсуа поезиа антологиа. ХХ ашә.» аҩбатәи атом (Аҟәа-Москва, 2001; ихарҭәааны шәҟәыкны аиҭаҭыжьра – Аҟәа-Москва, 2009), ихаҭа уи аиқәыршәаҩыс дамоуп.

М. Лашәриа апоетикатә ҩымҭақәа реизгақәеи ажәеинраалала иҩу ароман «Аџьынџьи» еидызкыло ашәҟәқәа 15 инареиҳаны иҭижьхьеит.

Деицырдыруеит иара убас еиҭагаҩны. Аҧсшәахь еиҭеигеит А. С. Пушкин ироман «Евгени Онегин», М. И. Лермонтов ипоемақәа «Мцыри», «Демон», Ш. Русҭавели – «Абжьас-цәа зшәу», Џь. Баирон («Шилонтәт атҟәа»), Г. Лонгфелло («Гаиавата изку ашәа»), Ш. Петефи («Ԥхьаҟа, Мадиараа», «Жәлар рашәа»), абашкирцәа репос  «Урал-Баҭыр» уҳәа егьырҭгьы.

М. Лашәриа аҧсуа литератураҭҵаареи акритикеи рҟны илагала шьахә ыҟоуп. Авторс дрымоуп аҧсуа литература аҭоурых апроблемақәа ирызку астатиақәеи ашәҟәқәеи жәпакы, иара убас Д. И. Гәлиа, И. А. Коӷониа, Б. У. Шьынқәба, Ш. Л. Ҵәыџьба, Қь. Ҟ.  Агәмаа, М. А. Лакрба, Кь. Ш. Чачхалиа, А. Н. Гогәуа, Ш. Е. Ҷкадуа, А. Н. Џьонуа, И. К. Ҭарба, М. И. Миқаиа, Ф. А. Искандер уҳәа егьырҭгьы рырҿиара.

Аҭыжьымҭақәа: аҧсышәала: Игарҵыз ажәа. Ажәеинраалақәа. Аҟәа,1963; Агәыӷрақәа. Ажәеинраалақәа. Аҟәа,1965; Абырфынҩны. Ажәеинраалақәа. Аҟәа, 1967; Аӡы аҳра. Ажәеинраалақәа. Аҟәа, 1970; Арҩашқәа рышьыжь. Ажәеинраалақәа. Аҟәа, 1973; Ажәлаҟьаҩ. Алирика. Аҟәа, 1976; Ахьтәы уасцәа. Ажәеинраалақәеи апоемақәеи. Аҟәа, 1981; Иалкаау. Ажәеинраалақәеи апоемеи. Аҟәа, 1987; Уахынлатәи ахәыцрақәа. Аҟәа, 2000; Ашьха қыҭа, Бзыԥҭа ақыҭа. Абзиабаратә лирика.1966–2010. Аҟәа, 2010; Аҵеи уахь. Ажәеинраалақәа. Аҟәа–Москва, 2011; Иҩымҭақәеи иеиҭагамҭақәеи реизга. Хә­томкны. Аҟәа, 2013-2015; Ахьтәы уасцәа. Апоема. Аҟәа, 2014; аурысшәахь аиҭагақәа: Смерть камня. Стихи.  М., 1971; Форель и соловей. Стихи. М., 2008; Золотое руно. Поэма. Сухум–Москва, 2014; алитература иазку ашәҟәқәа: Ажәа аҳәаақәа. Алитературатә­-критикатә статиақәа. Аҟәа, 1973; Ҳазлиааз. Алитература-­критикатә статиақәа. Аҟәа, 1985.