Аҧсны Аҳәынҭқарра ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла асаит
АҦС РУС

"Амилаҭ хәыҷы алитература ду рымазар ауеит. Сара уи агәра згоит".

Д. И. Гәлиа

Аҧсны Аҳәынҭқарра ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла

Аҧсны Аҳәынҭқарра

ашәҟәыҩҩцәа Реидгыла

Қапба Руслан Хәанеи-иҧа



Қапба Руслан Хәанеи-иҧа (14.04.1935, Аҧсны, Очамчыра араион Арасаӡыхь ақыҭа) – аҧсуа литератураҭҵааҩ, акритик, апублицист. Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университет адоцент). Аҧсны аҭҵаарадырра зҽаҧсазтәыз аусзуҩы (2015). Д.И. Гәлиа ихьӡ зху Аҳәынҭқарратә премиа ианашьоуп (2014; аҭҵаарадырра-критикатә статиақәа реизга «Аҧсадгьыл ҧсыс иахоу» азы). СССР-и (1979) Аҧсни рышәҟәыҩҩцәа Реидгылақәеи Урыстәыла ашәҟәыҩҩцәа Реидгылеи (1999) рлахәыла. Дыҩуеит аҧсышәала.

Заа иани иаби иҧхеит. Аҵара иҵон С.Е.Қапба ихьӡ зху Арасаӡыхьтәи аа-шықәсатәи ашколи, ашьҭахь Тамшьтәи абжьаратәи ашколи (иҵара хиркәшеит 1954 ш) рҟны. Далгеит А.М.Горки ихьӡ зхыз Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт афилологиатә факультет аҧсуа-аурыс ҟәша (1959). Корректорс аусура далагеит агазеҭ «Аҧсны ҟаҧшь» аредакциаҿы, ашьҭахь – арҵаҩцәа реиҭазыҟаҵара Қарҭтәи аинститут Аҟәатәи афилиал аҧсуа бызшәеи алитературеи ркабинет деиҳабын. Аамҭак ашьҭахь, иҭаацәаратә ҭагылазаашьа инамаданы Новосибирскҟа дцар акәхеит, 1960-1961 шш. раан аус иуан азанааҭтехникатә ҵараиурҭа №1 аҟны, ааӡаҩ еиҳабыс, агазеҭ «Железнодорожный Кузбасс» аредакциаҿы корректорс. 1961-1978 шш. рзы агазеҭ «Аҧсны ҟаҧшь» акультуреи абзазареи рыҟәша алитературатә усзуҩыс дыҟан, 1978-1983 шш. рзы акәзар, ашәҟәҭыжьырҭа «Алашара» аредакторс. 1983-1988 шш. раан – ажурнал «Ашколи аҧсҭазаареи» аҭакзыҧхықәу амаӡаныҟәгаҩ. 1988 ш. инаркны – Д.И.Гәлиа ихьӡ зху Аҧсуаҭҵаара аинститут аҭҵаарадырратә усзуҩы еиҳабыс аус иуан. 1978 ш. нахыс аратәи иусуреи Аҧснытәи аҳәынҭқарратә университет аҟны аҧсуа литература аҭоурых мазкны алекциақәа рыҧхьареи еидибалон.

Р. Қапба алитератураҭҵааҩ, акритик иакәны ишьақәгылараҿы аҭыҧ ҷыда ааникылеит Хә. С. Бӷажәба.

Р.Қапба 200 инареиҳаны астатиақәеи аочеркқәеи дравторуп, ҩажәижәаба инареиҳаны ашәҟәқәа ҭижьхьеит аҧсуа литературеи аҧсуа шәҟәыҩҩцәеи аҵарауааи ирызкны. Зыҧсҭазаареи зырҿиареи ҭиҵаахьоу иреиуоуп: Қь. Ҟ. Агәмаа, Л.Б. Кәыҵниа, И.К. Папасқьыр, Л.Б. Лабахәуа, С.М. Қәычбериа И.А. Лакрба, Шь.М.  Аџьынџьал, В.П.  Анқәаб. Г.К. Гәыблиа, А.Б.Возба, Хә.С. Бӷажәба, В.С. Занҭариа, Џь.В. Аҳәба, П.Хә. Бебиа, Р.К. Џьопуа, В.Џь. Амаршьан, Ш.И. Хокерба, Ш.К.Бганба,  А.З.Кәарҷиа уҳәа егьырҭгьы.

Истатиақәеи иочеркқәеи рнылон апериодикатә ҭыжьымҭақәа: ажурнал «Алашара», агазеҭқәа: «Аҧсны ҟаҧшь», «Аҧсны», «Советская Абхазия», «Еҵәаџьаа», еиуеиҧшым аизгақәа уҳәа.

Аҭыжьымҭақәа: аҧсышәала: Қьаазым Агәмаа. Акритика-библиографиатә очерк. Аҟәа, 1964; Акритикатә етиудқәа. Аҟәа, 1966; Леуарса Кәыҵниа. Иԥсҭазаареи ирҿиамҭеи. Аҟәа, 1969;  Ахәшҭаареи азқәаҭыԥи. Алитературатә-критикатә статиақәа. Аҟәа, 1974; Леонти Лабахәуа. Иԥсҭазаареи ирҿиамҭеи. Аҟәа, 1977; Ажәа амч. Акритикатә-биографиатә очерк, астатиақәа. Аҟәа,1979; Миха Лакрба. (Иԥсҭазаареи ирҿиамҭеи). Аҟәа, 1980; Аԥсҭазаара ашьаҿақәа. Шь. М. Аџьынџьал. Акритикатә- биографиатә очерк. Аҟәа, 1981; Ажәеи аҟазеи. Алитературатә­-критикатә статиақәа. Аҟәа, 1983; Ҩ­лахьынҵак. Арҿиаратә портреҭ, аочеркқәа, астатиақәа. Аҟәа, 1984; Сҭеԥан Қәычбериа. Арҿиаратә      патреҭ. Аҟәа, 1987; Аԥсҭазаара ахаҿсахьақәа. Арҿиаратә портрет. Алитература-критикатә статиақәа. Аҟәа, 1989; Иван Папасқьыр. (Иԥсҭазаареи ирҿиамҭақәеи). Ҩ­шәҟәыкны. Актәи ашәҟәы. Аҟәа, 1991; Аҩбатәи ашәҟәы. Аҟәа, 1996; Алхас Кәарҷиа. Иԥсҭазаареи ирҿиарамҩеи. Аҟәа, 1998; Рушьни Џьопуа. (Ирҿиаратә мҩа). Аҟәа, 1998; Владимир Анқәаб. (Иԥсҭазаареи ирҿиамҭақәеи). Аҟәа, 2001; Арҿиаҩы. Витали Амаршьан ирҿиаратә мҩа. Аҟәа, 2001; Ҳара ҳазҽеихар… Агазеҭ «Аԥсны» (1919 – 1920 шш.). аҭоурых аҟнытә. Аҟәа, 2002; Вианор Занҭариа иԥсҭазаареи ирҿиамҭеи. Аҟәа, 2002; Шамил Хокерба. Иԥсҭазаареи ирҿиамҭақәеи. Аҟәа, 2003; Шамил Бганба. Иԥсҭазаареи ирҿиамҭеи. Аҟәа, 2003; Аамҭеикәшара зегьы азылагом. Алитературатә-критикатә статиақәа. Арҿиаратә патреҭқәа. Апубли­цистикатә нҵамҭақәа. Аҟәа, 2004;  Хәыхәыт Бӷажәба. Аҟәа, 2005; Анатоли Возба. (Иԥсҭазаареи ирҿиамҭеи). Аҟәа, 2006; Леуарса Кәыҵниа. (Иԥсҭазаареи ирҿиамҭеи). Аҟәа, Аԥҳәынҭшәҟәҭыжьырҭа, 2008; Борис Гәыргәлиа. (Иԥсҭазаареи ирҿиамҭеи). Аҟәа, 2009; Ажәа сахьарк абчараҳцәа. Аҟәа, 2010; Аԥсадгьыл ԥсыс иахоу. Акритика-­ҭҵааратә статиа­қәа. Арҿиаратә хаҿсахьақәа. Аҟәа, 2011; Адоуҳа ашҭа. Алитературатә­критикатә статиақәа. Аҟәа, 2014; аурысшәахь аиҭагақәа: Рыцарь Аламыса. (Повесть о жизни и творчестве Михаила Лакербая).  М., 1988; Михаил Лакербай. (Жизнь и творчество). (Второе, исправленное и дополенное издание). Сухум, 2008; Хухут Бгажба. Жизнь и творчество. Сухум, 2010.