01.08.2022
Еицырдыруа ашәҟәыҩҩы, апублицист, ауаажәларратә усзуҩы, Аԥсны акльтура зҽаԥсазтәыз аусзуҩы Шьалодиа Михаил-иԥа Аџьынџьал диит (01.08.1932ш.) Очамчыра араион Ԥақәашь ақыҭан (иԥсҭазаара далҵит– 31.08.2015).
СССР-и Аԥсни рышәҟәыҩҩцәа Реидгылақәеи (1959), СССР-и Аԥсни ржурналистцәа Реидгылақәеи (1974), Урыстәыла ашәҟәыҩҩцәа Реидгылеи (1999) ашәҟәыҩҩцәа Реидгылақәа Жәларбжьаратәи реилазаареи дрылан. Д. И. Гәлиа ихьӡ зху Аԥсны аҳәынҭқарратә премиеи (1984) В. Маиаковски ихьӡ зху Жәларбжьаратәи апремиеи (2010), «Ахьӡ-Аԥша» аорден II-тәи аҩаӡареи ианашьан. Аԥсны жәлар рышәҟәыҩҩы (2012) ҳәа ахьӡ ихҵан.
Шь. Аџьынџьал аԥхьа аҵара иҵон дахьиз Урҭа аҳаблан алагарҭатә школ аҟны. Ашьҭахь Рекатәи ихарҭәаамыз абжьаратәи ашкол аҿы. 1951 ш. Ԥақәашьтәи абжьаратәи ашкол далгеит. Уи нахыс аџьа агьама икит Тҟәарчалтәи ашахтаҿы. Аха аҵаралашарахь зхы кыдыз арԥыс игәҭакы анагӡара дацәхьамҵит, хара имгакәа аҵара иҽазикит. 1959 ш. Аҟәатәи аҳәынҭқарратә арҵаҩратә институт аҭоурыхтә факультет далгеит. Иҵара ашықәсқәа раан далахәын уаҟа еиҿкааз алитературатә кружок. Убасҟан ауп илаз абаҩхатәра аҽанцәырнагазгьы. Иреиҳау аҵараиурҭа даналга ашьҭахь мызқәак аус иуан Очамчыратәи араионтә газеҭ «Акоммунизм ахь» (иахьа - «Ерцахә») аредакциаҿы. 1961 ш. инаркны еиуеиԥшым ашықәсқәа раан аус иуан агазеҭ «Аԥсны» («Аԥсны ҟаԥшь») аредакциа аҟәша аиҳабыс, Аԥсны асахьаҭыхҩцәа Реидгыла Афонд аиҳабыс, апартиа Аԥснытәи аобком аҟәша аиҳабыс, Аԥснытәи аҳәынҭқарратә шәҟәҭыжьырҭа «Алашара» анапхгаҩыс, акьыԥхь азы Аԥснытәи аҳәынҭқарратә еилакы ахантәаҩыс. Аԥсны Иреиҳаӡоу Асовет 11-тәи ааԥхьара (1985-1990) адепутатс дыҟан. 2005-2013 шықәсқәа раан Аԥсны Аҳәынҭқарра Ауаажәлаарратә палата далан. Аԥсуа бызшәа арҿиара Аҳәынҭқарратә программа анагӡаразы Аҳәынҭқарратә комиссиа далахәын.
Аус ахьиуазаалакгьы, инапы злакызаалакгьы Шь. Аџьынџьал арҿиара аус аганахь иаанижьуамызт. Рҿиаҩык иаҳасабала ишьақәгылараҿы анырра бзиа ирҭеит ихәыҷра ашықәсқәа инадыркны дзызҿлымҳаз жәлар рҿаԥыц ҳәамҭақәа, иара убас аԥсуа шәҟәыҩҩцәа Д. Гәлиа, С. Ҷанба, И. Коӷониа, Л. Лабахәуа, М. Аҳашба, Б. Шьынқәба, Кь. Чачхалиа, насгьы аурыс литература аклассикцәа Н. Гоголь, М. Салтыков-Шьчедрин, А. Чехов уҳәа егьырҭгьы.
Асахьаркыратә литература агәбылра аник, алитератураҿы раԥхьатәи ишьаҿақәагьы аныҟаиҵа нахыс аԥхьаҩцәа дырдырит. Раԥхьаӡа акьыԥхь збаз иажәабжь «Амаҳә» ала, мышьҭабзиала алитературахь дымҩахыҵит. Уи инашьҭарххны акьыԥхь рбо иалагеит егьырҭ иҩымҭақәагьы. Иажәабжьқәа раԥхьатәи реизга «Агәахәтәы» (1960) анҭыҵ еиҳагьы аԥхьаҩцәа деицгәарҭеит. Асатиратә ҩымҭақәа даараӡа ишиқәҿиоз шьақәнарӷәӷәеит аизга «Хырбза-кәырбза» (1963). Ароман «Ашәахсҭа» (1966) акәзар, аԥхьаҩцәа ирылаҵәеит, избанзар ихаҭа дызхааныз, дызлагылаз аԥсҭазаара аанарԥшуеит. Аԥсуа ҿар усҟантәи аамҭа изҭанаргылаз ауадаҩрақәа, ахьанҭарақәа қәҿиарала рцәыргара илиршеит.
Ижәлар рҟазшьа аҷыдарақәа изхысыз-изҵысыз еиламырсӡакәа иахьидыруаз иабзоуроу рацәоуп ирҿиаратә мҩаҿы. Ажәабжьоу «Амзаҿа ангыло» (1974) ари зегьы арҵабыргуеит.
1930-тәи ашықәс еиқәаҵәақәа ҳажәлар зҭадыргылаз, иреиӷьыз рҵеицәа рҭархарала арыцҳарақәа зхызгаз, ӷәӷәала изхьысыз, насгьы урҭ ирыцыз ахьааи агәырҩеи хҭысла ишьақәырӷәӷәаны асахьаркыратә ҩымҭа шьахә аԥиҵеит, ароман хьӡысгьы иаиуит «Аҳәа зыҟәну аџьныш» ҩ-хәҭакны (актәи ҭыжьын 1989 ш., ахәҭақәа аҩбагьы еидкыланы иҭыҵит (2004 ш.). Урысшәала еиҭаганы ианҭыҵ ахԥша акырӡа еиҳахеит, аҭҵааҩцәеи аԥхьаҩцәеи рҟнытә ахәшьара бзиагьы аиуит.
Егьырҭ абызшәақәа рахь еиҭагоу иҩымҭақәа аԥсуа сахьаркыратә литература аихьӡарақәа аадырԥшуан.
Шь. Аџьынџьал қәҿиарала еилеигӡон ауаажәларратәи арҿиаратәи усура. Иажәабжьқәеи, иажәабжьоуқәеи, ироманқәеи, Аԥсны еиԥш, Москва, егьырҭ атәылақәа рҟны урысшәала, латыш бызшәала уҳәа иҭыҵит. Иалкаау иҩымҭақәа еидызкыло ашәҟәқәа налаҵаны 25 инареиҳаны адунеи рбахьеит. Урысшәала Аҟәа иҭыжьын ироман «Корни» (1978), Москва иҭрыжьхьеит ишәҟәқәа «На обрыве» (1984), «Зуб мудрости», «Дӷвол с мечом» (1991), Санкт-Петербург, (2011), «Амзаҿа ангыло», Рига, «Мисема» (1986). Иажәабжьқәа еиҭаганы ирнылеит ажурналқәа «Крокодил», «Дружба народов», агазеҭқәа: «Правда», «Литератураная газета», «Советская культура» уҳәа егьырҭгьы.
Аԥсуа драматургиаҿы акәзаргьы, ашәҟәыҩҩы илшарақәа маҷӡам. С. И. Ҷанба ихьӡ зху Аԥсуа ҳәынҭқарратә драматә театр аҟны иқәдыргылахьеит ипиесақәа рыла аспектакльқәа: «Аӡыхь абжьы» (1982), «Март 4» (1984), «Апартфел шкәакәа» (1987). Акомедиа «Сара сроль» еиҭаганы иқәдыргылеит Гроднотәи аобласттә драматә театр аҟны (1989), «Аҵарҭыша» акәзар, Даӷьсҭан, Махачкалатәи адраматә театр аҟны (1988).
Аԥсуа кинематографиа арҿиараҿгьы илагала маҷым. Акиностудиа «Мосфильм» аҿы иҭыхын Шь. Аџьынџьал икиносценариақәа ирылху афильмқәа: «Амзаҿа ангыло ауха» (1978), «Иԥшьоу ажьира асаркьал» (1984), «Перекресток» (Зегьеидгылоутәи асатиратә киножурнал «Фитиль» (1984).
Аԥсны Аџьынџьтәылатә еибашьраан (1992–1993) ҳажәлар иргаз Аиааира агәацԥыҳәара инаҭеит. Ҳажәлар зҭагылаз, ирхыргаз, аибашьреи уи ашьаҭахьтәи аамҭа уадаҩи ирыцыз ахынҭаҩынҭарақәа аанарԥшуеит ироман «Ақәыџьма кәашара» (2004). Ааԥхьаҩцәа рнапаҿы ироуит иара убас ирҿиамҭақәа еидызкыло х-томк, насгьы Аџьынџьтәылатә еибашьра иазку ироман ҿыц «Шаҟа еицәыхарахоз аҟара еизааигәахон» (2015).